Izraeli si një melting pot* e fuqive botërore të pasluftës së dytë
Roald A. HYSA
“Vret një njeri quhesh kriminel, vret me miliona quhen statistika.” Josif Visarionoviç Xhugashvili i mbiquajtur Stalin.
Kjo thënie e Stalinit na tregon më së miri se sa domethënie ka historia në drejtim të masakrave dhe se sa vlerë ka jeta njerëzore për diktatorët komunistë, ku njëri prej tyre Stalini mban në ndërgjegjen e tij vrasjen masive të miliona njerëzve. Janë rreth 20 milionë ushtarë sovjetikë e popullsi civile që u sakrifikuan gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe janë po aq pra rreth 20 milionë të tjerë që e humbën jetën e tyre nga spastrimet politike ndaj kundërshtarëve të regjimit komunist dhe politikave staliniste në ish-Bashkimin Sovjetik. Një fjalë goje sot të përmendësh 40 milionë njerëz të sakrifikuar në luftërat e ndryshme për pushtet si pasojë e politikave spastruese ideologjike. Bashkimi Sovjetik ishte ai që fillimisht e përkrahu krijimin e shtetit të Izraelit në vitin 1947–1948. Kjo mbështetje ishte pjesë e një strategjie gjeopolitike të kujdesshme, por që më pas dështoi. BRSS e përkrahu Izraelin në fillim me tre gjëra: 1. Votimi në OKB (1947), ku Bashkimi Sovjetik votoi pro ndarjes së Palestinës në dy shtete — një hebre dhe një arab — sipas Planit të Ndarjes së OKB-së. 2. Njohja diplomatike, ku BRSS ishte ndër vendet e para që njohu Izraelin si shtet sovran në maj 1948. 3. Mbështetje indirekte ushtarake: Përmes Çekosllovakisë, Rumanisë e Bullgarisë, aleatë sovjetikë, të cilët siguruan armë dhe trajnim ushtarak për forcat hebraike gjatë “Luftës së Pavarësisë”.
Stalini dhe udhëheqja sovjetike shpresonin që Izraeli të bëhej një shtet socialist pro-sovjetik në Lindjen e Mesme, duke sfiduar ndikimin britanik dhe amerikan në rajon. Por marrëdhëniet e tyre u ftohën shpejt… kur u bë e qartë, se Izraeli po e orientonte politikën e jashtme drejt Perëndimit, veçanërisht SHBA-së. Atëherë BRSS ndryshoi kursin dhe filloi të mbështeste vendet arabe, sidomos Egjiptin dhe Sirinë, në konfliktet e mëvonshme me Izraelin. David Ben-Gurion ishte figura kyçe në krijimin e shtetit të Izraelit dhe u bë kryeministri i parë i tij. I lindur në Poloni më 1886 si David Grün, ai emigroi në Palestinën Osmane në vitin 1906 dhe u angazhua fuqishëm në lëvizjen sioniste. Ai shërbeu si kryeministër dhe ministër i mbrojtjes në dy periudha: 1948–1953 dhe 1955–1963. David Ben-Gurion kishte bindje dhe prirje socialiste, sidomos në fazat e hershme të jetës dhe karrierës së tij politike. Si i ri, ai u bashkua me Poale Zion, një lëvizje sioniste marksiste, që kombinonte idealet hebraike me socializmin. Ai ishte një nga drejtuesit e Histadrut-it, federata e punëtorëve hebrenj, që luajti rol kyç në ndërtimin e ekonomisë së Izraelit.
Ben-Gurion mbështeti kibucët — kooperativat bujqësore kolektive, që përfaqësonin idealin socialist të barazisë dhe punës së përbashkët. Por ai u tregua më shumë pragmatist sesa ideolog, kur ishte në pushtet. Megjithëse i përkushtuar ndaj vlerave socialiste, Ben-Gurion nuk e pa socializmin si qëllim në vetvete. Ai e përdori si mjet për ndërtimin e shtetit hebre, duke u fokusuar në krijimin e institucioneve, integrimin e emigrantëve dhe sigurimin e mbijetesës kombëtare. Levi Eshkol mori detyrën si kryeministër në qershor 1963, pas dorëheqjes së Ben-Gurionit. Menjëherë pas tij erdhi në fuqi Golda Meir, ku që të këta i përkisnin Partisë së Punës së Izraelit (Labor Party), një parti e majtë që ka luajtur një rol qendror në themelimin dhe drejtimin e shtetit izraelit për dekada. Pra, Levi Shkol, Golda Meir, Jitzhak Rabin, Shimon Perez ishin thellësisht të lidhur me lëvizjen sioniste të majtë dhe Partinë e Punës, si dhe me ndërtimin e institucioneve të shtetit izraelit.
Benjamin Netanjahu është kryetari i Partisë Likud, një parti e djathtë konservatore në Izrael. Netanjahu ka udhëhequr Likud-in për dekada dhe është figura më e njohur e saj, duke e bërë atë një simbol të politikës së djathtë në Izrael. E themeluar në vitin 1973, si bashkim i disa partive të djathta, kjo parti promovon politika të sigurisë së fortë, ekonomi të lirë tregu, dhe shpesh ka një qasje më skeptike ndaj kompromisit territorial në negociatat me palestinezët. Ka qenë një nga partitë më të fuqishme në politikën izraelite, duke prodhuar disa kryeministra, përfshirë Menachem Begin, Ariel Sharon dhe vetë Netanjahun.
Përkrahja amerikane për Izraelin fillon që në momentin e krijimit të shtetit izraelit më 1948, kur SHBA ishte shteti i parë që e njohu zyrtarisht pavarësinë e tij. Presidenti Harry Truman e bëri këtë njohje vetëm 11 minuta pas shpalljes së pavarësisë, duke vendosur bazat për një aleancë të ngushtë që do të thellohej me dekada dhe vazhdon edhe sot e kësaj dite.
SHBA është aleati më i ngushtë i Izraelit, duke ofruar ndihmë ushtarake vjetore (rreth 3.8 miliardë USD), mbështetje diplomatike në OKB dhe organizata të tjera ndërkombëtare, si dhe bashkëpunim në teknologji dhe siguri, përfshirë sistemin mbrojtës “Iron Dome”. Kjo marrëdhënie është një nga më të qëndrueshmet në politikën ndërkombëtare, edhe pse ka pasur momente tensioni, sidomos gjatë konflikteve në Gaza apo për çështjen palestineze.
Ardhja e Netanjahut në fuqi si kryeministër ka sjellë ndryshime të fuqishme, të cilat kanë tërhequr vazhdimisht vëmendjen e organizmave ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut si të OKB-së, Amnesty International etj. Politikat e Benjamin Netanjahut ndaj Gazës dhe Bregut Perëndimor janë karakterizuar nga një qasje e ashpër dhe e djathtë, me fokus në sigurinë, zgjerimin e kontrollit territorial dhe kundërshtimin e shtetësisë palestineze. Ja një përmbledhje e pikave kryesore mbi dy zonat më shumicë të cilësuar palestineze Gazën dhe Bregun Perëndimor:
Gaza – Qasje ushtarake dhe izolim
Operacionet ushtarake të gjera: Netanjahu ka udhëhequr disa ofensiva kundër Hamasit, duke përfshirë bombardime intensive dhe operacione tokësore. Objektivi ka qenë dobësimi i kapaciteteve ushtarake të Hamasit. Refuzim i negociatave direkte me Hamasin: Ai e konsideron Hamasin një organizatë terroriste dhe nuk pranon ta trajtojë si partner politik. Izolim ekonomik dhe kontroll kufitar: Politikat e tij kanë mbështetur bllokadën e Gazës, duke kufizuar lëvizjen e mallrave dhe njerëzve, me arsyetimin e sigurisë. Plani për boshatisjen e Gazës Veriore: Sipas raportimeve, ka pasur mbështetje për zhvendosjen e palestinezëve nga Gaza dhe vendosjen e kolonëve izraelitë në zonat e pastruara.
Bregu Perëndimor – Zgjerim kolonial dhe aneksim
Zgjerimi i vendbanimeve hebraike: Netanjahu ka promovuar ndërtimin dhe legalizimin e vendbanimeve të reja në Bregun Perëndimor, shumë shpesh në kundërshtim me ligjin ndërkombëtar. Mbështetje për aneksimin gradual: Ka shfaqur harta ku Bregu Perëndimor përfshihet si pjesë e Izraelit, duke sfiduar konceptin e zgjidhjes me dy shtete. Refuzim i shtetësisë palestineze: Ai ka kundërshtuar krijimin e një shteti të pavarur palestinez, duke e konsideruar një rrezik për sigurinë e Izraelit. Politika të ashpra ndaj protestave dhe rezistencës palestineze: Ka autorizuar operacione të shpeshta ushtarake dhe arrestime në zonat palestineze të Bregut Perëndimor. Këto politika kanë sjellë kritika të forta nga komuniteti ndërkombëtar, përfshirë OKB-në dhe disa aleatë perëndimorë, të cilët i konsiderojnë vendbanimet dhe aneksimet si pengesë për paqen.
Ajo çka po ndodh në Gaza tashmë nga pjesa më e madhe e komunitetit ndërkombëtar po shihet dhe ka zëra të besueshëm, që po e shohin atë si një luftë totale gjenocidale e shtetit izraelit dhe veçanërisht e Beniamin Netanjahut për të shmangur edhe zërat e brendshëm politikë që i kanë kërkuar dorëheqjen atij me akuza të bazuara për korrupsion.
Qeveritë e djathta në Izrael janë karakterizuar nga politika konservatore, fokus në sigurinë kombëtare dhe mbështetje për vendbanimet hebraike në territoret e diskutueshme. Kryeministri Benjamin Netanyahu ka udhëhequr disa prej tyre, përfshirë koalicionin e vitit 2022 që u cilësua si një nga më të djathtat në historinë e vendit.
Ja një përmbledhje e qeverive të djathta më të rëndësishme në Izrael:
Qeveritë e Djathta Kryesore në Izrael
- Qeveria e Benjamin Netanyahu (2022–2025)
- Koalicioni: Likud + parti ultra-ortodokse (Shas, Judaizmi i Bashkuar i Torës) + parti të ekstremit të djathtë si Partia Sioniste Fetare.
- Politikat:
- Mbështetje për zgjerimin e vendbanimeve hebraike në Bregun Perëndimor.
- Reforma gjyqësore e propozuar që shkaktoi protesta masive.
- Qëndrim i ashpër ndaj Palestinës dhe Hamasit.
- Kriza politike: Në korrik 2025, koalicioni humbi shumicën në Knesset pas largimit të partisë Shas.
- Qeveritë e mëparshme të Netanyahu (2009–2021)
- Fokus: Siguria kombëtare, diplomaci e kujdesshme me vendet arabe, kundërshtim ndaj marrëveshjeve të paqes që përfshijnë ndarje territoriale.
- Arritje: Marrëveshjet Abraham me Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Bahreinin (2020).
- Qeveria e Menachem Begin (1977–1983)
- E para qeveri e djathtë në historinë e Izraelit, pas dekadash dominimi nga e majta.
- Arritje historike: Marrëveshja e paqes me Egjiptin (Camp David, 1978).
- Politika sociale: Liberalizim ekonomik dhe mbështetje për shtresat e ulëta.
Karakteristikat e Përbashkëta të Qeverive të Djathta
- Konservatorizëm social dhe ekonomik
- Mbështetje për komunitetet fetare dhe vendbanimet hebraike
- Qasje e fortë ndaj sigurisë dhe kundër terrorizmit
- Skepticizëm ndaj zgjidhjes me dy shtete për konfliktin izraelito-palestinez
* melting pot – Furrnaltë
** Kërkimi u bë me copilot