dr. Justinian Topulli
Emrat familjarë ose ndryshe mbiemrat, që në terminologjinë gjuhësore njihen si patronime, janë pjesë e pandarë e identitetit dhe origjinës së çdo individi. Përdorimi i mbiemrave ka historinë e tij, sepse ata nuk janë përdorur dikur ashtu siç përdoren sot në kohët moderne dhe formimi i tyre ka kaluar nëpër disa etapa.
Njerëzit dikur identifikoheshin kryesisht përmes emrit të babait si i biri i filanit, e më pas të ndonjë gjyshi apo stërgjyshi apo edhe të nënës, por edhe të profesionit dhe vendit të origjinës, si dhe ndonjë epiteti të caktuar. Kështu janë formësuar mbiemrat e fiseve dhe familjeve. Por përfundimisht ato janë bërë pjesë thelbësore e pandashme e identifikimit individual tek ne kohë pas formimit të shtetit shqiptar, kur edhe filloi të regjistrohet popullsia sipas këtij kriteri.
Janë bërë disa studime që kanë në fokus mbiemrat e shqiptarëve, por më i njohuri ndër ta është punimi i Prof. Çlirim Bidollarit me titull “Fjalor i Patronimeve të Shqiptarëve”, i cili ka mbledhur rreth njëzetepesë mijë mbiemra. Nga ky punim është publikuar prej vitesh edhe online, një listë me 100 mbiemrat më të përhapur në mesin e shqiptarëve.
Ajo që nuk mund të mohohet dhe nuk është aspak habi është fakti se në krye të tyre qëndrojnë mbiemrat me status klerikal islam të kryesuar nga Hoxha, e më pas Shehu, apo edhe Dervishi pak më poshtë. Padyshim që këto mbiemra tregojnë pozitën apo zanatin e një prej paraardhësve të këtyre familjeve, që tregon se sa të lidhur kanë qenë shqiptarët me fenë.
Sigurisht që jo në çdo rast pasardhësit e një hoxhe, shehu ose dervishi apo prifti merrnin për mbiemër statusin e tij, ashtu siç edhe ka raste që këto mbiemra mund të mos lidhen drejtpërdrejtë me një paraardhës që ishte hoxhë apo sheh, por gjithsesi në të gjitha rastet përdorimi dhe vendosja e këtyre mbiemrave tregon se këto statuse fetare klerikale nuk kanë qenë aspak të urryera apo të papëlqyera nga shqiptarët, përkundrazi vetë përdorimi i tyre i gjerë në çdo krahinë të vendit, nga Jugu në Veri e nga Perëndimi në Lindje, tregon se ato ishin pjesë e identitetit fetar të këtij populli dhe më se të pranuara dhe të respektuara.
Paraardhësit tanë jo vetëm nuk e kishin për turp të identifikoheshin me fenë që ata kishin, por tek shumë prej tyre nderi që i jepte identifikimi me mbiemra klerikal edhe pse me origjinë nga gjuhë të huaja, është tregues domethënës i marrëdhënies që ata kishin me identitetin e tyre fetar.
Përhapja e mbiemrave: Hoxha, Shehu, Dervishi, Imami, Myftiu, Kadiu, Haxhiu, Hatibi, Mezini, Mullai etj. si dhe derivate të tyre me prapashtesa të ndryshme apo ndryshime shkronjash, tregojnë përhapjen e madhe të ndikimit islam në mesin e shqiptarëve, pa llogaritur këtu mbiemrat me origjinë turke e arabe, por vetëm ata që kanë lidhje me statusin klerikal islam që këto mbiemra mbartin. Dhe siç e përmendëm, këto mbiemra nuk na i vuri turku me detyrim, por u bënë pjesë e natyrshme e identitetit të shumë prej familjeve shqiptare në rrjedhën e viteve.
Ndërkohë që ky është realiteti i paraardhësve tanë, mjaft prej pinjollëve të sotëm të këtyre gjyshërve dhe stërgjyshërve muslimanë të shqiptarëve, vjellin vrer dhe helm ndaj çdo gjëje që na lidh me Islamin apo me turqit dhe arabët muslimanë edhe pse ky mallkim u bie mbi kokë pa qenë të vetëdijshëm për të. Të shash e të nëmësh Islamin dhe muslimanët, turqit dhe arabët, e më pas të mbartësh prej brezash një mbiemër që të lidh me to, do të thotë të mohosh vetveten dhe të mos ndjehesh rehat me të. Ky është në fakt edhe thelbi i krizës shqiptare të identitetit dhe paradoksit ku një ateist diktator si Enver Hoxha e Mehmet Shehu, ndalonin fenë, e të tjerë të sotëm, myslimanë në emër e mbiemër, që bëjnë thirrje tek kthimi në fenë idhujtare të të parëve!